Op 28 januari presenteert het Kinderrechtencommissariaat zijn brochure met tips voor journalisten en programmamakers . Phara de Aguirre (VRT), Tom Naegels (De Standaard), Birte Govarts (Joepie) en Klaar Hammenecker (VTM) delen hun praktijkervaringen. Een commentaar bij de nieuwe richtlijn van de Raad voor de Journalistiek, door Vlaams kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen.
[caption id="attachment_1806" align="alignright" width="202"]
Kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen
© Photo News[/caption] Tijdens een studiedag over kindermishandeling getuigde een jongere in een filmpje over een geweldsituatie. De volgende dag verscheen zijn verhaal met foto in een krant. De jongere was kwaad. Hij wou alleen op de studiedag getuigen, niet in de pers. Het is een van de klachten die het Kinderrechtencommissariaat de afgelopen jaren kreeg over minderjarigen in de media. Naar aanleiding van die klachten gingen we in gesprek met de Raad voor Journalistiek. We zijn tevreden dat dit nu resulteert in een richtlijn over de omgang met minderjarigen. De richtlijn houdt rekening met onze centrale bekommernissen, waaronder de minderjarige informeren en diens toestemming vragen. Het gaat om zaken die journalisten meestal evident vinden als ze samenwerken met volwassenen, maar die ze soms over het hoofd zien bij kinderen en jongeren. Zo kregen bij een gevoelige reportage alle betrokkenen en zelfs sommige externen een preview, maar niet de kinderen zelf over wie de reportage ging. Ondanks een goede voorbereiding en begeleiding van de kinderen, werden ze in de laatste fase aan de zijlijn gezet.
Interpretatie
De richtlijn laat veel ruimte voor interpretatie en uitzonderingen. Dat is begrijpelijk gezien de diversiteit in journalistieke praktijken. De situaties waarin minderjarigen aan het woord en/of in beeld komen, zijn heel uiteenlopend. Dat gaat van reacties op de eerste schooldag tot diepgravende reportages over vechtscheidingen. Het is een moeilijke oefening om dat in één richtlijn te vatten. Voor het Kinderrechtencommissariaat is het belangrijk de marge die de richtlijn bevat minimaal in te vullen. Het belang van de minderjarige moet steeds primeren. Zo hebben we het moeilijk met de vage notie ‘maatschappelijk belang van de berichtgeving’, die het belang van de minderjarige kan overrulen. Hoewel journalisten meestal veel goede wil tonen om rekening te houden met minderjarigen en hun rechten, is dat nog geen automatisme. Situaties waarin het fout loopt, zitten vaak in een grijze zone. Zo vestigt de richtlijn terecht de aandacht op situaties waarin volwassenen minderjarigen ter sprake brengen, maar over de concrete toepassing blijft de richtlijn vaag. Daarom brengt het Kinderrechtencommissariaat in januari een brochure uit die voortbouwt op de richtlijn. Op basis van de klachten bij het Kinderrechtencommissariaat en gesprekken met minderjarigen, geven we handvaten aan journalisten en andere mediamakers als ze samenwerken met minderjarigen.
Toestemming
De richtlijn verankert de toestemming van minderjarigen in de journalistieke deontologie. Dat is een belangrijke doorbraak. Bij alledaagse en niet-controversiële onderwerpen vindt de richtlijn toestemming nochtans niet nodig. Een ondertekend formulier is inderdaad niet altijd nodig noch realistisch, maar het Kinderrechtencommissariaat vindt het wel belangrijk om ook in die situaties na te gaan of de minderjarige akkoord is om mee te werken.
Toestemming is meer dan een ‘ja’ of een ondertekend formulier. Waar het om gaat, is dat de minderjarige een weloverwogen beslissing kan nemen om wel of niet mee te werken. Of dat hij of zij eventueel bepaalde voorwaarden kan stellen, zoals onherkenbaar in beeld komen. Toestemmen hangt samen met het duidelijk informeren van de minderjarige: waarover gaat het artikel of de reportage? Waar, wanneer en hoe wordt het gepubliceerd? Het is belangrijk om ook stil te staan bij mogelijke gevolgen van het media-optreden. In de zoektocht naar een minderjarige gesprekspartner kan de verleiding groot zijn om enkel de positieve aspecten van deelname in de verf te zetten. Correcte verwachtingen kunnen misverstanden en frustraties voorkomen. Ook daarover geeft onze brochure tips die een aanvulling op de richtlijn zijn.
Herpublicatie
Zelfs met een initiële toestemming, kan een latere herpublicatie of blijvende raadpleegbaarheid op internet problematisch zijn. Minderjarigen en hun context evolueren snel. Dat erkent de richtlijn uitdrukkelijk. Zeker minderjarigen hebben recht op vergetelheid. Ook is het belangrijk om bij herpublicatie de minderjarige (opnieuw) te informeren en, zoals de richtlijn vermeldt, eventueel (opnieuw) toestemming te vragen.
Als Kinderrechtencommissariaat juichen we het toe dat media minderjarigen een forum geven. Ze zorgen mee voor een bredere inkijk in hun leefsituatie. De richtlijn geeft journalisten een belangrijke houvast om daarbij de rechten van kinderen te respecteren.
Deze bijdrage verscheen in het decembernummer van 2015 van De Journalist, het ledenblad van de VVJ.
