Op de workshop ‘AI-tools voor researchjournalistiek en factchecking’ kwam je te weten hoe je als journalist AI kan inzetten voor je werk. Een beknopt verslag.
Volgens het Global Risk Report 2024 van het World Economic Forum, met de resultaten van een bevraging van bijna 1500 experts, wordt het grootste risico voor onze samenleving voor de komende twee jaar: desinformatie. Het staat daarmee onder meer boven: extreme weersomstandigheden, cyber insecurity, gewapende conflicten, inflatie, sociale polarisatie …
De experts zien daarvoor twee redenen: de opkomst van generatieve AI en het feit dat er in heel veel landen dit jaar verkiezingen op het programma staan. Dat AI en desinformatie als een dreiging wordt ervaren, blijkt ook uit een enquête van de VRT, zo zegt Luc van Bakel, verantwoordelijke van de checkredactie van vrtnws. Daaruit blijkt dat 80 procent van de ondervraagden desinformatie een probleem noemen. Daardoor weten ze niet meer welk nieuws ze nog kunnen vertrouwen. Vooral jongeren twijfelen.
AI ís ook een dreiging. Het wordt ingezet om nepberichten, nepaudio’s en nepvideo’s te maken. Denk maar aan phishingmails om fondsen te werven, de nepfoto’s van arrestaties van BV’s die op sociale media circuleren of de audio deepfake van de stem van Joe Biden die de Democraten opriep om nog niet in de voorverkiezingen te gaan stemmen maar te wachten tot november. Het is dus zaak om alert te blijven en foto's en filmpjes die verspreid worden aandachtig onder de loep te nemen.
‘Flood the zone with shit’
AI wordt gretig gebruikt om mensen op het verkeerde been te zetten, om desinformatie te verspreiden, om twijfel te zaaien. Dat heeft ook een aantal neveneffecten. Zo is er de fameuze quote van Steve Bannon, die een tijdje chef-strateeg en adviseur van president Donald Trump was. “De Democraten zijn niet belangrijk”, zei Bannon. “De echte tegenstanders zijn de media. And the way to deal with them is to flood the zone with shit.”
Kortom, zoveel nepnieuws verspreiden dat mensen op den duur door de bomen het bos niet meer zien. Dat fake news zes keer sneller rondgaat dan echt nieuws, werkt de verwarring alleen maar in de hand.
AI als assistent
“Elk mediabedrijf zoekt naar tools om nepnieuws te herkennen, maar er is nog niets dat echt goed werkt”, aldus Luc van Bakel. Toch kan je een aantal hulpmiddelen inzetten voor je journalistieke werk. Niet alleen tools die nepnieuws, -foto’s of video’s detecteren en factchecks verzamelen, maar ook software die vertalingen maakt of de transcriptie van een interview automatisch uitschrijft.
Je kan ook vragen stellen aan chatbots (ChatGPT, Gemini …) of ze gebruiken om een tekst te herschrijven of beter te formuleren. Gebruik je een chatbot als research-tool, is het wel opletten geblazen. Chatbots kunnen foute informatie geven en bronnen verzinnen. En ze baseren hun antwoorden op de algemeen beschikbare info. Stel dat Galileo Galilei in de 16de eeuw aan een chatbot gevraagd zou hebben of de aarde rond de zon draait, dan zou de chatbot dat ontkend hebben. AI-tools hebben nu eenmaal de neiging om een algemene consensus over een bepaald onderwerp te versterken, terwijl het net de job van de journalist is om de algemene consensus in twijfel te trekken en dingen in vraag te stellen. Die basiskritische houding van de journalist blijft van het grootste belang, vindt ook Van Bakel.
Menselijke inbreng
Met AI-tools kan je het journalistieke proces dus enorm versnellen en zo tijd vrijmaken voor diepgaandere journalistiek, luidt het bij Luc van Bakel en Simon Van Dorpe in koor. AI-tools kunnen natuurlijk ook gebruikt worden als besparingsmaatregel, daar moeten we niet flauw over doen. Sowieso blijven de menselijke inbreng en controle wel essentieel.
Amra Dorjbayar, datajournalist en uitvinder van Wobby, besluit: “AI zal nooit een goeie journalist zijn. AI kan verbanden leggen, maar het zal nooit de juiste vragen stellen, kritisch zijn of aan de alarmbel trekken. Robotachtige artikels kan het perfect uitvoeren, maar het écht creatieve van de mens kan niet vervangen worden.”
Lees het volledige artikel in De Journalist #249. De sprekers op de workshop waren Luc van Bakel, verantwoordelijke van de checkredactie van vrtnws, Amra Dorjbayar, CEO van Wobby, en Simon Van Dorpe, journalist bij Follow The Money.
Steve Van Herpe
