Schriftelijk advies van VVJ/AVBB aan de Commissie voor Justitie van de Kamer m.b.t. DOC 55 2694
Het wetsvoorstel van de dames volksvertegenwoordigers in de Belgische Kamer Eva Platteau en Julie Chanson (Ecolo-Groen) wil de definitie van 'journalistiek' in artikel 24 van de Wet van 30 juli 2018 betreffende de bescherming van natuurlijke personen met betrekking tot de verwerking persoonsgegevens[1] in overeenstemming brengen met de rechtspraak van het Hof van Justitie van de EU, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, het Grondwettelijk Hof en de Raad van State. In het betreffende artikel geeft de Belgische wetgever uitvoering aan de in artikel 85 van de Algemene Verordening Gegevensbescherming van 27 april 2016[2] geformuleerde verplichting om het recht op privacy in overeenstemming te brengen met de vrijheid van meningsuiting door uitzonderingen op de AVG vast te stellen. Overweging 153 verduidelijkt verder dat 'gelet op het belang van het recht van de vrijheid van meningsuiting in elke democratische samenleving, begrippen die betrekking hebben op die vrijheid, zoals journalistiek, ruim dienen te worden uitgelegd'.
Door de journalistieke uitzondering afhankelijk te maken van de naleving van de journalistieke deontologie menen de auteurs van het wetsvoorstel dat met name burgerjournalisten en NGO’s geen aanspraak kunnen maken op de journalistieke uitzondering. Hun voorstel is om de verwijzing naar de journalistieke deontologie te schrappen en de journalistieke uitzondering toepasselijk te maken op wie persoonsgegevens verwerkt 'over een onderwerp van algemeen belang, of met de doelstelling een bijdrage te leveren aan een publiek debat over een onderwerp van algemeen belang' conform de rechtspraak van hoger genoemde rechtbanken. (1) Vervolgens merken ze op dat de journalistieke uitzondering geen automatisme mag zijn en dat ze slechts mag gelden voor zover als nodig om het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting in overeenstemming te brengen. (2) Tot slot wordt de verwerking voor journalistieke doeleinden beperkt tot 'het verzamelen, opstellen, voortbrengen, verspreiden of archiveren van informatie' en schrapt het wetsvoorstel de 'voorbereiding' van informatie. (3)
- Geen identieke behandeling van uiteenlopende categorieën
De VVJ/AVBB erkent de nood aan een correcte invulling van de notie 'journalistiek' conform de rechtspraak maar betreurt de identieke behandeling van de in de toelichting genoemde categorieën, met name 'professionele journalisten', 'burgerjournalisten' en 'NGO’s' in het licht van de finaliteit van artikel 24 van de Uitvoeringswet AVG (verzoening van het privacyrecht en de vrijheid van meningsuiting). Een dergelijke behandeling gaat voorbij aan de verschillen tussen die categorieën die in het licht van de zojuist genoemde finaliteit relevant zijn. Als beroepsvereniging ijvert de VVJ/AVBB voor een verantwoordelijke pers. In die filosofie richtte de VVJ samen met (verenigingen van) mediaorganisaties, uitgevers, omroepen, persagentschappen en productiehuizen de Raad voor de Journalistiek op, een onafhankelijke instantie voor journalistieke zelfregulering die vragen en klachten behandelt over journalistieke beroepsethiek (inclusief respect voor het privéleven).
Naast dit sectorale initiatief legt elk mediabedrijf zichzelf ook extra verplichtingen op via codes en richtlijnen en raden die waken over een correcte toepassing ervan.
Gelijke behandeling van categorieën die zich niet (doorgedreven) onderwerpen aan zelfregulering, miskent de inspanningen van de journalistieke sector en de maatschappelijke waardering ervoor. Mogelijk holt ze zelfregulering uit en draagt ze bij tot onnodige overheidsinmenging. De vraag stelt zich hoe compatibel een dergelijke benadering is met artikel 10 EVRM dat stelt dat elke beperking proportioneel moet zijn. Een minder ingrijpende beperking (zelfregulering) krijgt de voorkeur boven een meer ingrijpende (rechterlijke invulling van het evenwicht tussen privacy en vrije meningsuiting).
Een verwijzing naar de journalistieke code sluit overigens niet uit dat er specifieke waarborgen kunnen komen voor de andere 'waakhonden' (NGO’s en burgerjournalisten).
VVJ/AVBB is beducht voor een mogelijke negatieve impact op de journalistieke vrijstelling door de schrapping van de verwijzing naar journalistieke deontologie en de gelijke behandeling van uiteenlopende categorieën van 'waakhonden'.
- Geen uitholling van de journalistieke vrijstelling
Het huidige artikel 24 van de Uitvoeringswet AVG legt uit dat de journalistieke vrijstelling enkel van toepassing is op 'de verwerkingsverantwoordelijke die zich de naleving van journalistieke deontologische regels tot taak stelt'. Door het uitzonderingsregime te koppelen aan de naleving van de journalistieke deontologie kan de uitzondering dus bezwaarlijk een automatisme genoemd worden. Bovendien brengt de toevoeging dat de uitzondering slechts mag gelden voor zover als nodig om het recht op privacy en de vrijheid van meningsuiting in overeenstemming te brengen, weinig bij. Artikel 24 geeft net uiting aan deze verplichting als opgelegd door de Europese wetgever in artikel 85 AVG. De VVJ/AVBB stelt voor om ze dan ook te schrappen.
- Behoud van 'voorbereiding' van informatie
De VVJ/AVBB stelt vast dat het wetsvoorstel de verwerking voor journalistieke doeleinden beperkt tot 'het verzamelen, opstellen, voortbrengen, verspreiden of archiveren van informatie' (de 'voorbereiding' van informatie wordt m.a.w. geschrapt). Vermits we niet de meerwaarde van de schrapping zien, vragen we dan ook deze te behouden.
Conclusie
De VVJ/AVBB ondersteunt de wens van de auteurs van het wetsvoorstel om de invulling van de notie 'journalistiek' vorm te geven conform de rechtspraak. Tegelijk betreurt ze de identieke behandeling van professionele journalistiek en andere 'waakhonden' als NGO’s en burgerjournalisten omdat ze onderlinge verschillen miskent die nochtans bijzonder relevant zijn in het licht van het evenwicht tussen privacy en vrije meningsuiting. Op termijn vreest ze zelfs dat de journalistieke vrijstelling daardoor onder druk zal komen te staan.
Steeds bereid tot verdere uitwisseling.
Pol Deltour, nationaal secretaris VVJ/AVBB, pol.deltour@journalist.be, 0478 38 10 33
Charlotte Michils, juridisch adviseur VVJ/AVBB, charlotte.michils@journalist.be, 0494 44 54 91
[1] Hierna: Uitvoeringswet AVG.
[2] Hierna: AVG.
(Foto: Belga Photo)
