Dat een nieuwsmedium al eens de fout ingaat, het is en blijft jammer maar helaas van alle tijden. Op zijn De Wevers: errare humanum est. Dat een flauwe plezante een journalist al eens tracht te flikken, ook aan dat lot valt ongetwijfeld nooit helemaal te ontkomen. Beati pauperes spiritu (zalig zijn de armen van geest). Maar dat een mediahuis op een georchestreerde en professionele manier de volledige Vlaamse journalistiek in de luren legt, dàt hadden we nog niet gezien. Het is Woestijnvis dat op het lumineuze idee kwam. Het productiehuis gooide daarmee de geloofwaardigheid van het nieuws - waar talloze journalisten dag in dag uit keihard aan werken - te grabbel.
Wat heeft Woestijnvis eigenlijk willen bereiken met het verspreiden van al dat nepnieuws, intussen een goed jaar lang? Zelf houdt het productiehuis voorlopig de lippen stijf op elkaar - we gaan het format van ons nieuwe programma toch niet prijs geven, meneer? Dat laat twee hypothesen open, in het verlengde van de dubbele activiteit die het bedrijf ontplooit. Ofwel was het er entertainmentproducent Woestijnvis om te doen een spelletje met de Vlaamse pers te spelen. Ofwel ging het er informatieleverancier Woestijnvis om - in Man bijt hond of elders - een pijnlijke zenuw in de Vlaamse media bloot te leggen.
De eerste hypothese is de ergste. Het zou betekenen dat Woestijnvis in het kader van een of ander lichtvoetig ontspanningsprogramma zwaar doortackelt op de journalistiek. Een beetje zoals de Benidorm bastards met jongeren doen. In dat geval zijn er zowel letterlijk als figuurlijk gemene spelletjes gespeeld met journalisten en hun publiek. Maar hoe lichtzinnig kan men eigenlijk zijn, wetende hoe kostbaar betrouwbare informatie is? Niet enkel als intellectuele voeding voor elke individuele mens maar tevens als elementaire grondstof voor een democratische maatschappij?
In de tweede hypothese zou het er de Woestijnvissers om te doen zijn geweest informatief aan te tonen dat er iets loos is met de manier waarop redacties vandaag nieuws garen. Dat veronderstelt dan dat Wouter Vandenhaute straks uitpakt met de mededeling dat zijn mensen onderzoeksjournalistiek hebben verricht. Een brok mediakritisch onderzoek, zowaar, ten nutte van iedereen.
Als dàt de uitleg wordt, klinkt ze toch verschrikkelijk zuur. Want wàt de Woestijnvisser dan hebben aangetoond, is dat elke janpieter die een gesofisticeerde manipulatiecampagne opzet tegen een journalist, wellicht kans maakt om zijn slag thuis te halen. Niet meer, niet minder. Een beetje zoals iemand die met een schroevendraaier binnengeraakt op het voetbal en dan van de daken schreeuwt hoe onveilig de stadions wel zijn. Of zoals de weirdo die zichzelf binnensmokkelt op een receptie van de premier om vervolgens breed uit te smeren dat de bewaking niet deugt.
Want dat hebben de mensen van Woestijnvis wel degelijk gedaan: ze hebben een hele machinerie opgezet om journalisten om de tuin te leiden. Een vals studiebedrijf, valse namen en contactgegevens en vele valse persberichten incluis. Bedrog heet zoiets. En met list en bedrog kun je alles aantonen. Quod erat demonstrandum. Maar over de ware aard van het journalistieke functioneren leren we intussen niets bij. Want die is dat journalisten wel degelijk hun informatie controleren en hun bronnen verifiëren.
Dat we in de beste der werelden leven is daarmee niet gezegd. In de moderne communicatiemaatschappij stuift informatie alle kanten uit en komt ze langs ontelbare poorten binnengewaaid. De digitalisering van de communicatie heeft de informatiestroom nog exponentieel doen versnellen. En dus zal het ongetwijfeld wel eens voorkomen dat een persbericht soms te klakke- of kritiekloos in de nieuwskolommen wordt opgenomen. Een Britse journalist, Nick Davies, heeft in zijn spraakmakende boek Flat Earth News die analyse treffend gemaakt voor de Engelstalige pers.
Het stelt journalisten meer dan ooit voor de taak om hun bronnen te checken en hun informatie te controleren. Ook als die informatie op het Belga-netwerk verschijnt. Voor hoofdredacteuren en andere redactiechefs komt het erop aan hun journalisten de vorming en tijd te geven om hun rol van gatekeeper behoorlijk waar te nemen. Dat is dan ook wat nieuwsmakers dag in dag uit naar bestvermogen doen. Elke journalist is er zich maar al te goed van bewust dat de kredietwaardigheid van zijn informatie het enige echte kapitaal vormt waarop zijn mediahuis draait.
Dat de situatie niet zo verrot is als Woestijnvis wil doen uitschijnen, wordt overigens nog het best geïllustreerd door het feit dat hun list en bedrog - hoe gesofisticeerd ook - toch voortijdig aan het licht zijn gekomen. Een collega van Het Belang van Limburg ontmaskerde het productiehuis als kwade genius achter de pijnlijke stroom nepnieuws. Collega Ruben Steegen verdient alle respect en felicitaties daarvoor.
Met zijn opgezet spel heeft Woestijnvis hoe dan ook geen enkele relevante informatie bijgebracht. Intussen is de schade die het productiehuis aanricht nauwelijks te overzien. Behalve mogelijk het productiehuis, zijn er alleen maar verliezers.
Journalisten voelen zich ronduit bekocht, en komen in de verleiding elke nieuwsbron voortaan te wantrouwen. Zo’n sfeer van paranoia is dodelijk voor de vlotte nieuwsstroom.
Het publiek, dat een jaar lang nepberichten te slikken kreeg, is een nog grotere verliezer. Zijn frustratie dreigt zich faliekant tegen de hele mediawereld te keren.
Tot slot zijn ook de mensen die het onderwerp uitmaakten van een fake bericht verliezende partij. Dat VLD’ers voortaan door het leven gaan als figuren die veel sexen, misschien kunnen ze daar nog mee lachen. Maar dat Groenen voor de rest van hun leven worden geconfronteerd met het imago van beklagenswaardige sexuele zelfbedieners, is al van een andere orde. Hoe grappig die van Woestijnvis dat ook mogen hebben bedoeld.
Pol Deltour
