De AJP had eerder al, in 2006, een soortgelijke enquête uitgevoerd (de VVJ hield er een in 2005 en in 2009), waaruit naar voren was gekomen dat freelancers het financieel erg moeilijk hadden. Uit de nieuwe cijfers blijkt dat de situatie niet is verbeterd, veeleer integendeel.
De AJP heeft dit jaar 497 freelancejournalisten (beroeps- en stagiairs) van de Franstalige pers een vragenlijst toegestuurd, die 152 van hen hebben beantwoord, een respons van 30 %. De respondenten vertegenwoordigen allerlei media en allerlei functies.
Uit de resultaten blijkt dat ruim de helft (52,6 % om precies te zijn) het moet stellen met een bruto inkomen van minder dan 2.300 euro. Daar moeten dus nog de sociale bijdragen (22%) en de inkomstenbelasting van worden afgetrokken. Slechts 12% van de respondenten meldt een bruto inkomen van meer dan 3.500 euro per maand.
Uit de betalingsmodaliteiten die de diverse media hanteren, blijkt voorts dat minder wordt betaald dan eerder afgesproken tarieven, dat er geen barema’s gelden, dat vergoedingen à la tête du client worden gegeven, dat zelfs binnen eenzelfde mediahuis met verschillende tarieven wordt gewerkt en dat nogal wat freelancers worden geconfronteerd met laattijdige uitbetalingen.
Een vergelijking met de enquêteresultaten van 2006 laat zien dat de aan freelancers uitbetaalde honoraria in minstens vijf jaar niet zijn gestegen, in een aantal gevallen zijn ze zelfs wat gedaald. In de enquête hebben respondenten gemeld dat ze nog werken tegen tarieven van 10, 15 of zelfs 20 jaar geleden. Tijdens de op 4 november in Brussel gehouden internationale rondetafeldiscussie, in het kader van de EFJ-actie Stand Up for Journalism, zei een Belgische freelancer die voor de regionale edities werkt van de groep L’Avenir, dat zijn tarieven zelfs nog lager liggen dan wat uit de enquête naar voren is gekomen.
Vooral bij de geschreven pers lijken de uitbetalingen al jaren bevroren te zijn. Diverse media betalen nog 1 euro voor en kortje, 10 euro voor een kort bericht en 5 euro voor een foto. Dat zijn bedragen die herkenbaar zullen zijn voor medewerkers van regionale katernen van Vlaamse dagbladen.
Bij radio en televisie is in Franstalig België wel een kleine stijging waar te nemen. Hoewel: in vijf jaar tijd is het uurloon van een freelance cameraman bij de RTBF gestegen van 12,19 naar 13 euro, blijkt uit de cijfers die de AJP heeft vrijgegeven. Bij Antenne Centre is het uurloon van die cameraman van 19,31 naar 19,72 euro gegaan.
De AJP voert aan dat de mediahuizen bij de politieke overheid schermen met groepsstrategieën, interne synergieën en positioneringen – met het oog op steun voor de pers – maar dat, als het op betalingen van freelancemedewerkers gaat, elke lokale baronie, zelfs elke aparte editie of rubriekschef, kennelijk autonoom beslist over wie wat krijgt voor zijn of haar werk. En daarbij wordt niet zelden gebruik gemaakt van de techniek van ‘verdeel en heers’.
Bij de diverse media onderling lopen de tarieven ook erg uiteen. Een kortje levert 1 tot 20 euro op, naargelang van de opdrachtgever/klant. Een volledige dagbladpagina gaat van 25 tot 300 euro, een magazinepagina van 60 tot 150 euro. Bij televisiezenders loopt een dag werken van 110 tot 350 euro, afhankelijk van de zender.
De klant regisseert
Zoals kon worden verwacht, toont de enquête bij onze Franstalige collega’s – en dat zal voor de Vlamingen niet anders liggen – dat de relatie tussen de freelancer en zijn of haar klant – uitgever, omroep – in de praktijk helemaal door die klant wordt geregisseerd. Die eist niet zelden exclusiviteit, afstand van auteursrechten of prestaties als een loontrekkende (via schijnzelfstandigheid of via een uitzendkantoor). Daartegenover staat in de meeste gevallen geen volwaardige financiële vergoeding.
Niet alleen worden freelancers in veel gevallen slecht betaald, ze worden vaak ook ingezet op dagen en uren (’s avonds, weekend) die minder aantrekkelijk zijn om te werken, zonder daarvoor een extra vergoeding te krijgen. Ook krijgen ze nogal eens een aannemingscontract onder de neus geschoven waarin de auteursrechten mondiaal en voor eeuwig worden afgestaan aan de opdrachtgever. Voorts verplichten uitgevers hun freelancers vaak om hun facturen op te maken als volledige vergoeding voor auteursrechten, hoewel veel erop wijst dat de fiscale overheid dat niet zal aanvaarden.
De AJP heeft, naar aanleiding van de enquête, een eisenbundel opgesteld: verhoging van de minimumbarema’s in de dagbladpers, opstellen van minimumbarema’s in de andere mediasectoren, harmonisering van de tarieven binnen eenzelfde persgroep, voor de hele pers een stabiele verhouding honorarium-auteursrecht, een correcte vergoeding voor hergebruik van werk, actie tegen sociale dumping (gratis werk door stagiairs, kandidaten die als proef een tijdje meedraaien op een redactie, …). De AJP vindt ook dat nu maar eens in klare en duidelijke taal aan studenten journalistiek moet worden verteld hoe de vork aan de steel zit, want te veel jonge mensen stappen het vak in met een hoofd vol illusies.
Van de Franstalige tijdschriften geven we enkele voorbeelden, van persgroepen die ook in Vlaanderen actief zijn of van magazines die er ook bekend zijn:
Bij de nieuwswebsites gaan de betalingen van 12,50 tot 50 euro voor een kort bericht en van 100 (bij rue89) tot 1400 euro (bij Agence Alter) voor een reportage of lang artikel. Wordt per uur betaald, dan gaat dat van 11 euro (Le Soir.be) tot 50 euro (Agence Alter).
Bij de radio verdient een freelancejournalist tussen 10 (Sud Radio) en 25 euro (Bel RTL) per uur. De RTBF betaalt per reportage: 31 tot 100 euro. Een buitenlandcorrespondent krijgt daar 50 euro voor een tussenkomst van 1’10”.
Voor televisie moeten we een onderscheid maken tussen cameramen en journalisten. De eerste categorie ontvangt 13 (RTBF) tot 30 euro (Waypress) per uur. Bij RTL-TVI is dat 18 tot 39 euro per uur. Een freelancejournalist vangt 15 (RTBF) tot 50 euro (RTL-TVI) per uur. De RTBF betaalt ook forfaits per reportage: 150 tot 300 euro. Een forfait per dag is daar 110 euro voor 8 uur. Een onderzoeksreportage van minimum 50 minuten wordt er 5.000 euro betaald.
Bij RTL-TVI is een dagforfait goed voor 268 euro (8 uur) of 300 euro (10 uur).
Productiehuizen betalen dagforfaits (8 tot 10 uur) van 280 (Media res, voor RTBF) tot 400 euro (Visual TV, voor Frankrijk).
Getuigenissen
- “Sinds zeven jaar werk ik als zelfstandige voor de geschreven pers. De tarieven zijn gestagneerd of zelfs verminderd. Men beknibbelt overal en onze facturen, die toch al bescheiden zijn, worden nauwkeurig onder de loep genomen door de redactiechefs, die niet aarzelen ze ook nog eens te betwisten.”
- “Aangezien het niet mogelijk is een fatsoenlijk honorarium te verkrijgen, moeten we overwegen uit te kijken naar andere sectoren van de communicatie. Ofwel knip- en plakwerkjournalistiek bedrijven om een beetje rendabel te zijn. Niet echt bevredigend!”
- “Ik werk sinds 1995 als freelancer in de regio, voor Le Soir en voor La DH. Ik krijg nog hetzelfde tarief betaald als zestien jaar geleden. Welke loontrekkende is bereid te werken voor hetzelfde salaris als zestien jaar geleden?”
- “Allemaal leuk en aardig om dit werk graag te doen, maar na anderhalf jaar stel ik vast dat ik niets opzij heb kunnen zetten en sinds jaren geen vakantie heb genomen (geen budget voor). Ik ben nu klaar om de pers te verlaten, om uiteindelijk wat geld te gaan verdienen.”
- “Ik krijg 10 euro voor een klein artikeltje. Dat is niet houdbaar, maar voor de opdrachtgever is het nog te veel, in vergelijking met de ‘gratis’ productie van stagiaires die op onze pagina’s als ‘journalisten’ worden voorgesteld.”
- “We zijn continu pionnen op een schietstoel.”
- “Als je bedenkt dat je 50% van je bruto inkomen opzij moet zetten voor je sociale bijdragen en belastingen, dan moet ik leven met een netto inkomen van 900 à 1000 euro, voor werkweken van gemiddeld 50 à 60 uur.”
Ivan Declercq
