Miniguide voor journalistiek dronegebruik

Dronebeelden zijn hot, of het nu gaat om luchtbeelden van overstromingen, van Tsjernobyl of van Parijs-Roubaix. Soms komen de beelden van externen, maar meer en meer zetten redacties zelf in op drones met camera’s. Bij dat gretige gebruik rijzen ook allerlei vragen, onder meer van juridische aard. Aan welke voorwaarden moet je voldoen als piloot en exploitant[1], en wat is nu precies toegelaten? In deze minigids loodst de VVJ je door het werk. Charlotte Michils   Foto: Belga/Kurt Desplenter   

Het gebruik van onbemande luchtvaartsystemen[2] of drones wordt geregeld door twee Europese verordeningen uit 2019[3]. Het nieuwe kader maakt komaf met het amalgaam van nationale regels en vindt toepassing in de EU, IJsland, Noorwegen en Zwitserland. Als je een drone in België de Nederlandse grens laat oversteken, valt je operatie met andere woorden onder een enkele set van regels. Ook belangrijk is de filosofie achter de regels: dronegebruik faciliteren. Dronegebruik is in beginsel toegelaten mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Het risicogehalte van je operatie en de specs van je drone bepalen aan welke voorwaarden je moet voldoen. Niet langer van tel is de vraag of je dronegebruik recreatief dan wel professioneel van aard is.   Om het aanschouwelijk te maken: wat met volgende journalistieke toepassingen? Aan welke voorwaarden moet je voldoen?  

• Mag ik dronebeelden maken van een ongeval binnen de bebouwde kom of op de autosnelweg?
• Quid bij een brand in de bebouwde kom of een industriezone?
• Mag mijn drone de lucht in voor een overzichtsbeeld wanneer de politie een perimeter heeft ingesteld?
• Mag ik luchtbeelden maken van een ontdekt drugslabo in het midden van een publiek toegankelijk bos?
• Een moordreconstructie wordt tegenwoordig zorgvuldig afgeschermd van nieuwsgierige blikken. Fait diversiers lossen dat klassiek op door overzichtsbeelden te schieten bij buurtbewoners, maar misschien kan het eenvoudiger met een drone?

  Pas op: bovenstaande toepassingen worden niet enkel getoetst aan droneregelgeving. Ook andere regels – wettelijke (AVG, portretrecht, …) én deontologische – alsook afspraken met bijvoorbeeld de ordediensten spelen hier mee. In wat volgt wordt allereest ingezoomd op de dronewetgeving.  

1. Dronewetgeving

Om te beginnen zijn er enkele algemene verplichtingen.[4] Zo moet elke UAS-exploitant zich registreren[5] bij het Directoraat-Generaal Luchtvaart (DGLV). Uiteraard neem je ook de handleiding van je drone door en sluit je een verzekering af[6]. Daarnaast moet je goed weten in welke geografische UAS-zone je actief bent want in bepaalde geografische zones zijn dronevluchten verboden of aan voorwaarden onderworpen. Te denken valt aan gevoelige sites zoals luchthavens, gevangenissen, nucleaire sites en koninklijke domeinen. Elke lidstaat geeft zelf invulling aan die geografische zones. Op de website van de Europese luchtvaartautoriteit EASA vind je alvast een overzicht van alle landen.[7]   De kaart van het Belgisch luchtruim toont aan waar het gebruik van UAS aan bijzondere beperkingen is onderworpen of zelfs verboden is. Zie Geocortex Web   Naast deze gemeenschappelijke do's-and-don'ts moeten dronegebruikers ook rekening houden met specifieke regels, verbonden aan elke risicocategorie. De risicocategorie voor dronegebruik hangt af van factoren zoals de vlieghoogte van de UAS, de afstand ervan tot mensen, de zichtbaarheid en het gewicht en draagwijdte van de drone, en dies meer. De Europese wetgeving vermeldt drie risicocategorieën: open, specifiek en gecertificeerd. De open categorie is een light categorie: hier gelden slechts minimale voorwaarden. Het andere uiterste is de gecertificeerde categorie: op dit dronegebruik wordt het strengst toegezien.   We kunnen aannemen dat het meeste dronegebruik voor journalistieke toepassingen niet valt onder de categorieën 'specifiek' en gecertificeerd'. Daarom bespreken we hier enkel de categorie 'open' dronegebruik.[8]   [caption id="attachment_12482" align="alignnone" width="660"]Dronetoepassing voor tv tijdens de Premier League match, Anfield (Liverpool). Foto: Peter Byrne/PA/Photo News[/caption]   Categorie 'open' De categorie 'open' telt 4 onderverdelingen volgens maximumgewicht: < 250 g[9], < 900 g, < 4 kg, < 25 kg. < 250 g I Veel journalistiek dronegebruik past binnen de categorie < 250 g. Dat heeft een aantal voordelen: op de gemeenschappelijke verplichtingen na (zie hoger) zijn er praktisch geen extra voorwaarden. Let er wel op dat je de drone registreert als ze is uitgerust met een camera. Ook een opleiding is niet vereist, maar enkel aangeraden.[10] Tegelijk mag je wel wat met deze drone. Zo mag je (beperkt) vliegen boven niet-betrokken mensen[11], boven een bijeenkomst van mensen[12] mag dan weer niet worden gevlogen. < 900 g I Drones tot 900 g vallen samen met klasse C1. In tegenstelling tot de vorige categorie moet je hier wel opleiding volgen.[13] Nog een verschil: met deze drone mag je niet boven niet-betrokken mensen vliegen. < 4 kg I Een drone tot 4 kg[14] besturen kan enkel als je een opleiding hebt gevolgd.[15] Vliegen boven niet-betrokken mensen mag niet, je moet zelfs op 30 m horizontale afstand blijven. < 25 kg I Tot slot is er de gewichtsklasse tot 25 kg[16] waarvoor je een A3-brevet nodig hebt[17]. Met deze drone mag je enkel ver weg van bevolkte gebieden vliegen (> 150 m). Daarnaast moet je op 30 m horizontale afstand blijven van eventuele omstaanders.  

2. Algemene Gegevensverordening en de Belgische uitvoeringswet

  Ongeacht de categorie van dronegebruik geldt voor elke exploitant of piloot dat hij het recht op privacy moet respecteren. Respect voor het privéleven wordt gewaarborgd door de Belgische Grondwet (artikel 22) en door Europese / internationale verdragen. Daarnaast zijn de Algemene Gegevensverordening (AVG)[18] en de Belgische uitvoeringswet daarvan[19] relevant. Zoals uitvoerig besproken in een VVJ-handleiding[20] heeft de Belgische wetgever de verwerking van persoonsgegevens voor journalistieke doeleinden in belangrijke mate vrijgesteld van verplichtingen onder de GDPR[21]. Dit vergaand vrijstellingsregime geldt wel enkel en alleen voor zover de sectorale, beroepsethische normen (lees: de code van de Raad voor de Journalistiek)[22] worden nageleefd.[23] Hoe de verwerking van persoonsgegevens gebeurt, speelt geen rol. Ook de verwerking van persoonsgegevens met behulp van drones valt met andere woorden onder de aangehaalde wetgeving.  

3. Portretrecht

  Een portret (afbeelding van een mens) maken kan enkel mits toestemming van de betrokkene.[24] Een portret kan een afbeelding van een gelaat zijn, maar ook een voor een persoon kenmerkende lichaamshouding. In het licht van de verplichtingen voor dronegebruik (afstandsregels en zo meer) speelt het portretrecht wellicht minder, al wordt het hier volledigheidshalve toch vermeld.   Quid beeldopnames van de politie? In België geldt geen wettelijk verbod op het filmen van de politie. Wel moet er volgens de rechtspraak een gegronde reden zijn, zoals journalistieke verslaggeving of het openbaar maken van een publiek belang. Bijkomend geldt ook dat de politie niet specifiek mag worden geviseerd. Deze rechtspraak is in lijn met de hoger vermelde AVG en de Belgische uitvoeringswet. Op grond van die wettelijke regelingen kan de politie worden gefilmd voor journalistieke doeleinden, mits respect voor de journalistieke deontologie. Bovendien blijft het principe van gegevensminimalisatie onverkort gelden: verzamel niet meer persoonsgegevens dan nodig in functie van het beoogde doel (lees: zoom niet onnodig in op politiemensen).  

4. Zonder toestemming in principe geen beeldopnames van militaire, maritieme en luchtvaartinstallaties?

Onverminderd hoger genoemde verboden en restricties voor dronegebruik in bepaalde geografische zones geldt volgens artikel 120ter van het Strafwetboek dat het zonder toestemming van de militaire, zeevaart- of luchtvaartoverheid niet toegelaten is om militaire, maritieme of luchtvaartinstallaties te fotograferen binnen een 'myriameter' (of 10 kilometer) afstand. Belangrijk om in het achterhoofd te houden, zij het dat die bepaling in het licht van de persvrijheid en in hoofde van professionele en verantwoordelijke journalistiek wellicht toch enige nuancering verdient.   Tot slot: de waarde van de officiële perskaart   De officiële perskaart van een beroepsjournalist is gekoppeld aan stevige kwaliteitswaarborgen, die door de Erkenningscommissie voor beroepsjournalisten[25] worden bewaakt. In essentie gaat het om de waarborgen van professionaliteit en onafhankelijkheid. VVJ/AVBB-leden voegen daar de waarborg aan toe van erkenning van de beroepsethische code, opgesteld door de sectorale Raad voor de Journalistiek (www.rvdj.be). Ook andere perskaarten die de VVJ/AVBB uitreikt – aan stagiair-beroepsjournalisten en journalisten in bijberoep meer bepaald – bieden die laatste waarborg. Dat alles verantwoordt dat de overheid bijzondere erkenning geeft aan een officiële perskaart. Zoals het op de kaart zelf staat gedrukt: 'De overheden worden verzocht de titularis alle faciliteiten te verlenen in zoverre verenigbaar met de vereisten van openbare orde en van het verkeer.' Met 'overheden' worden politieke, bestuurlijke en gerechtelijke overheden bedoeld, en dus ook politiediensten. Ongetwijfeld kan de perskaart ook nuttig uitpakken in de context van dronegebruik.   Epiloog   Zoals gezegd past veel journalistiek dronegebruik binnen de categorie < 250 g, wat goed nieuws is omdat er weinig verplichtingen zijn. Toch is er een belangrijke limiet: boven bijeenkomsten van mensen mag je niet vliegen. Check voor het maken van beelden in de bebouwde kom, op de autosnelweg of in een industriezone sowieso ook of je niet te maken hebt met geografische zones waar dronevluchten verboden of aan restricties onderworpen zijn. En ongetwijfeld krijg je in het geval van een verkeersongeval of brand ook met de ordediensten te maken en moet je privacyafwegingen maken. Met deze miniguide heb je alvast een checklist in handen om het wettelijk karakter van je dronegebruik goed te kunnen inschatten.   Vragen of feedback? Mail naar charlotte.michils@journalist.be. Download deze bijlage in pdf [download id="12495"]     [1] Een UAS-exploitant is de persoon die de dronevluchten uitvoert. Het kan gaan om een natuurlijke of rechtspersoon. Het is de exploitant die zich moet registreren bij het Directoraat-Generaal Luchtvaart (DGLV) (zie verder). Naast de exploitant maakt de regelgeving ook melding van de 'piloot op afstand' of de natuurlijke persoon die verantwoordelijk is voor het veilig uitvoeren van de vlucht. [2] In het Engels: Unmanned Aircraft Systems (UAS). UAS verwijst naar het volledige vluchtuitvoeringssysteem: het luchtvaartuig, het controlestation en de draadloze dataverbinding. Deze term wordt gebruikt in de Europese wetgeving. In deze tekst worden UAS en het informele drone door elkaar gebruikt. [3] Gedelegeerde verordening (EU) 2019/945 van de Commissie van 12 maart 2019 inzake onbemande luchtvaartuigsystemen en uit derde landen afkomstige exploitanten van onbemande luchtvaartuigsystemen en Uitvoeringsverordening (EU) 2019/947 van de Commissie van 24 mei 2019 inzake de regels en procedures voor de exploitatie van onbemande luchtvaartuigen. [4] Zie ook de website van de FOD Mobiliteit die toeziet op de naleving van de nieuwe Europese droneregelgeving: Do’s and Don’ts | FOD Mobiliteit (belgium.be). Na validering van je registratie krijg je een exploitantnummer dat moet komen op de UAS. [5] Uitzonderingen op de regel zijn speelgoeddrones en UAS van minder dan 250 g zonder camera of sensor die alleen in de categorie 'open' worden gebruikt. [6] Doe dat voordat je je registreert want bij registratie moet je hiervan het bewijs voorleggen. [7] https://www.easa.europa.eu/domains/civil-drones/naa. [8] Vermeldenswaard is dat vluchten boven mensen niet vallen binnen de categorie 'open'. Wie overzichtsbeelden van concerten, betogingen, … wil maken, valt met zijn dronegebruik onder de categorie 'specifiek'. Meer info over deze categorie vind je hier. [9] Hieronder vallen klasse C0 en zelfbouwdrone van minder dan 250 g. [10] Een opleiding levert een A1-brevet op. Meer info over de opleiding vind je hier. [11] Mensen niet betrokken bij de vluchtuitvoering. [12] "'bijeenkomsten van mensen': bijeenkomsten waar zoveel mensen aanwezig zijn, dat het niet mogelijk is uit de weg te gaan" (cf. artikel 2, § 2, 3 van EUR-Lex - 32019R0947 - EN - EUR-Lex (europa.eu)). [13] Ook hier levert de opleiding je een A1-brevet op. Meer info over de opleiding vind je hier. [14] Hieronder valt klasse C2. [15] Die opleiding levert je een A2-brevet op. Met dit brevet mag je tevens drones tot 25 kg besturen. Meer info over de opleiding vind je hier. [16] Hieronder vallen C3, C4 en zelfbouwdrones van 250 g tot 25 kg. [17] Meer info over de opleiding vind je hier. [18] EUR-Lex - 32016R0679 - EN - EUR-Lex (europa.eu). [19] LOI - WET (fgov.be). [20] Cf. Journalisten en de AVG: een praktische handleiding - VVJ. [21] Cf. artikel 85 van de AVG juncto artikel 24 van de Belgische uitvoeringswet. [22] Code van de Raad voor de Journalistiek | Raad voor de Journalistiek (rvdj.be). In deze context kan allereerst gedacht worden aan de deontologische bepalingen inzake respect voor het privéleven (of Hoofdstuk IV van de Code van de Raad voor de Journalistiek) maar ook andere bepalingen of richtlijnen bij de Code spelen hier mogelijks een rol. Denk maar aan de richtlijn inzake respect voor het privéleven van publieke figuren, belden op openbare of voor de pers toegankelijke plaatsen, identificatie van slachtoffers en minderjarigen, identificatie in gerechtelijke context, berichtgeving over zelfdoding, berichtgeving over rouwplechtigheden. [23] Cf. artikel 24 van de Belgische uitvoeringswet. [24] Cf. artikel XI.174 WER. [25] Home | CEBJ