Zo te zien was de VRT de voorbije weken twee keer niet op de afspraak. De eerste keer was toen Bart Schols in De Afspraak op Canvas ex-Syriëstrijder Younnes Delefortrie interviewde, en dat te weinig kritisch zou hebben gedaan. Een legioen twitteraars, de naar het Nederlandse NRC Handelsblad uitgeweken Peter Vandermeersch mee op kop, nagelde de programmamakers aan het kruis. Erger werd het toen de eigen VRT-hoofdredactie de makers van De Afspraak publiekelijk afviel, en het interview uit het online beeldaanbod wiste. Maar het ergste moest nog komen: N-VA partijsecretaris Louis Ide koppelde aan het incident een vermindering van de dotaties voor de VRT, Vlaams parlementslid Wilfried Vandaele (N-VA) gewaagde van een mogelijke ‘systeemfout’ in de berichtgeving die door het parlement moest worden aangepakt, en minister van Media Sven Gatz (Open VLD) verklaarde op zijn beurt de nakende beheersovereenkomst tussen Vlaamse overheid en VRT ‘aan te scherpen’.
Incident twee was toen in hetzelfde programma Wouter Deprez het bosbeleid van Milieuminister Joke Schauvliege (CD&V) hekelde. Volgens de minister kreeg ze ten onrechte geen wederwoord in het programma. Een publieke uithaal naar Bart Schols en collega’s volgde. Deze keer ging de VRT-hoofdredactie wel pal achter de journalisten staan. En ook in politieke kringen zelf werd de aanval van Schauvliege maar matig geapprecieerd.
Niet zo fout
Hoeveel heisa de twee interviews in De Afspraak ook losweekten, om vaststaande deontologische fouten gaat het geenszins. Velen vinden het zelfs ronduit goede journalistiek. Heeft het publiek – en zeker dat van Canvas – er dan geen belang bij een figuur als Younnes Delefortrie beter te leren kennen? En is datzelfde publiek ook niet bekwaam genoeg om zo iemand kritisch te doorgronden? En wat minister Schauvliege betreft: de VRT houdt zich, zoals andere nieuwsmedia, echt wel aan de regel van woord en wederwoord. Alleen betekent dat niet noodzakelijk dat in elk item van elk programma dat woord/wederwoord moet gewaarborgd zijn.
Dat De Afspraak geen direct aantoonbare fouten maakte, belet niet dat er voer voor discussie is. Maar precies voor die gevallen zijn er lang geleden al diverse oplossingsmechanismen uitgewerkt. Als de VRT-hoofdredactie dan toch een probleem zag in het interview met Delefortrie, dan had ze dat perfect eerst kunnen aankaarten bij de Deontologische Adviesraad van de redactie. En als minister Schauvliege een deontologisch probleem zag in het interview met Wouter Deprez, had ze dat voor de Vlaamse Raad voor de Journalistiek kunnen brengen. Dat die kanalen niet zijn gebruikt, is bijzonder jammer. Het versterkt de indruk dat er meer aan de hand is dan enkel maar twee enigszins bediscussieerbare interviews.
Schimmengevecht
Op de achtergrond speelt een schimmengevecht op hoog niveau tussen openbare omroep en politiek. De VRT moet van de zittende Vlaamse regering zwaar besparen, deels vanuit een liberale ontvettingslogica, deels vanuit een specifieke anti-VRT-houding. Bovendien wordt net nu de nieuwe beheersovereenkomst tussen Vlaamse overheid en VRT geschreven. In zo’n context is elk incident meegenomen om de VRT tot de orde te roepen.
Het lijkt erop dat de hoofdredactie nog heeft willen inspelen op die politieke dreiging, door uit te pakken met een discours van ‘constructieve journalistiek’. Diezelfde hoofdredactie legde recentelijk ook wetenschappelijk onderzoek op tafel dat de neutraliteit van de nieuwsdienst aantoont. En wellicht moet ook de publieke desavouering van De Afspraak na het interview met Delefortrie in die context worden gezien. Het is maar de vraag of die démarches werken, eens sommige vijanden bloed hebben geroken. Wie een hand reikt aan een tegenstander, speelt meer dan eens zijn volledige arm kwijt.
Rechtstreekse inmenging
Dat gaat nu dus zo ver dat sommige politici zich rechtstreeks gaan moeien met journalistieke processen en keuzes. Voor de duidelijkheid: natuurlijk kunnen politici hun mening uiten over en kritiek geven op journalistiek werk. Net zoals journalisten het recht (en de plicht) hebben om politici te volgen en kritische vragen te stellen. Maar terecht liet Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) intussen verstaan dat die kritiek niet mag uitdraaien op ‘druk die de onafhankelijkheid van een redactie bedreigt’.
Dat betekent in de praktijk toch dat politici zich bijzonder kies moeten opstellen bij het bekritiseren van journalistiek. Zeker ten aanzien van de VRT bevinden ze zich immers in een uitgesproken machtspositie. De Vlaamse overheid bepaalt de werkingsmiddelen van de VRT, en ook het organieke kader waarin ze moet werken. Net nu wordt onderhandeld over een nieuwe beheersovereenkomst, en dat verzwakt de positie van de openbare omroep nog. In die context komt kritiek, zeker wanneer ze zo frontaal is als bij De Afspraak, snel over als intimidatie. En zo creëer je op redacties mogelijk toch een zekere angstcultuur en zelfcensuur – omgevingsfactoren die haaks staan op vrije en ongebonden journalistiek. Minister-president Bourgeois verdient alle steun als hij zegt dat politieke druk op de VRT-redacties uit den boze is, maar iets concreter mag hij wel zijn. Een mooi begin zou zijn dat politici een journalist of programma niet langer standrechtelijk moreel brandmerken voor de minste vermeende deontologische fout die ze zouden kunnen hebben gemaakt.
Dat belet overigens niet dat de overheid ten aanzien van de VRT haar verantwoordelijkheid neemt op structureel en financieel vlak. Concreet kan dat betekenen dat de VRT moderner moet werken, slanker moet worden, dat ze moet inzetten op goedkopere en efficiëntere werkwijzen. Ook kan de Vlaamse overheid aandringen op een performanter redactiestatuut, waarin (nog) meer plaats is voor intern overleg tussen hoofdredactie en redactievloer. Maar nooit mag dit leiden tot enige rechtstreekse impact op de nieuwsinhoud. Een volwassen democratie behelst dat ook een openbare omroep over een onafhankelijke redactie beschikt, die de vragen en meningen vertolkt die leven bij de publieke opinie. Politici die tegen dat model ingaan, degraderen de VRT opnieuw tot de staatszender die ze ooit was en die enkel in duistere delen van de wereld nog bestaat.
Pol Deltour
Nationaal secretaris VVJ (Vlaamse Vereniging van Journalisten)
