Zelfstandige journalisten vormen een belangrijke groep binnen het vak: ruim een vierde van de professionele journalisten in Vlaanderen is freelancer. In december 2018 telde de VVJ-databank 699 zelfstandige (stagiair-)beroepsjournalisten en journalisten van beroep, tegenover 1830 loontrekkenden. Daarnaast zijn nog 156 zelfstandige journalisten in bijberoep lid van de VVJ.
Freelancejournalistiek is van alle tijden. Veel zelfstandige journalisten zouden geen ander statuut willen. Freelancers hebben overigens de meest schitterende journalistieke producten geleverd. Precies een gevolg, zeggen zij, van hun ongebondenheid.
Het neemt niet weg dat freelancejournalistiek ook heel wat schaduwzijden heeft. Zo voelen bijvoorbeeld nogal wat collega’s zich in het statuut van zelfstandige 'gedwongen', terwijl ze eigenlijk liever een (eventueel deeltijdse) arbeidsovereenkomst zouden hebben en daar door hun manier van werken eigenlijk ook recht op hebben. Maar voor mediahuizen is het kostenplaatje van zo’n schijnzelfstandige een stuk voordeliger. En vooral: hij kan makkelijker worden in- en uitgeschakeld door de redactiechefs.
Los hiervan hebben veel freelancers niet bepaald een statuut om over naar huis te schrijven. Doorgaans liggen de honoraria voor zowel redactioneel werk als beeldmateriaal aan de lage kant, en dat terwijl de investeringen en kosten vrij hoog uitvallen. Niet zelden worden zelfstandigen ook opgezadeld met een te zware werkdruk en ondankbare werkomstandigheden. Over de behandeling van het geproduceerde werk door eindredacties – en de daarmee samenhangende eindaansprakelijkheid voor eventuele fouten – bestaan eveneens nogal wat klachten.
Journalistiek is – nog altijd – hét beroep bij uitstek dat jonge mensen aantrekt, maar het is evenzeer een vak dat hen ook weer kan uitspuwen. Voor zelfstandige journalisten geldt die vaststelling nog meer dan voor loontrekkenden. Het verloop in de sector is dan ook groot.
Met deze online praktijkgids wil de VVJ/AVBB in de eerste plaats tegemoetkomen aan de informatiebehoefte over freelancen die bij velen – vooral jongeren – bestaat. We wijzen op de valkuilen van het vak en geven praktische tips. Tegelijk willen we redactieverantwoordelijken en directies inspireren. Hen zou het sieren de freelancejournalist met meer respect te behandelen dan ze vandaag soms doen.
We hopen dat deze gids ook de politieke verantwoordelijken niet zal ontgaan. Als de mediahuizen niet bereid zijn tot serieuze engagementen, dan kunnen de politici ervoor zorgen dat de situatie van de freelancejournalist verbetert. Dat komt niet alleen die journalist, maar ook de kwaliteit van het nieuwsaanbod – en bij uitbreiding de democratie – ten goede.
Deze online publicatie is straks ook in printversie verkrijgbaar voor leden. Van zodra ze beschikbaar is, worden de leden op de hoogte gebracht.
Pol Deltour en Charlotte Michils
Credit: BELGA
