Haalt België de eindejaarsdeadline voor de omzetting van de Europese richtlijn die klokkenluiders beter moet beschermen? Een stand van zaken volgens corruptiewaakhond Transparency International.
Charlotte Michils
(Foto: Mark Esper/Polaris/Photo News)
Klokkenluiders zijn cruciaal voor de informatiestroom in een democratie, en in pandemie- en andere crisistijden is dat extra het geval. Het voorbije jaar alleen al waren er diverse belangrijke dossiers waarin klokkenluiders het verschil maakten, van contacttracing tot illegale ontbossing.
Een Europese richtlijn verplicht lidstaten dan ook hen een wettelijke bescherming te verlenen. Uiterlijk eind dit jaar moet die tekst zijn omgezet in nationale wetgeving. Alleen, met die omzetting blijkt het niet zo vlot te lopen, meldt Transparency International. Midden februari waren 18 van de 27 lidstaten, waaronder België, nog niet of nauwelijks begonnen ermee. Ook de gebrekkige transparantie en betrokkenheid van de relevante stakeholders baart de NGO zorgen.
In België besliste de FOD Economie – belast met de voorbereiding van de wet – om het dossier uit te besteden via een tender. Tot vandaag is geen info beschikbaar over de selectieprocedure. Nochtans maakte de regering zich in het najaar van 2020 nog sterk dat ze de deadline voor omzetting zou halen. Federaal parlementslid Nabil Boukili (PVDA) diende alvast een wetsvoorstel[i] in dat nu in de commissie Justitie van de Kamer wordt besproken. Van hun kant stellen de Ecolo-Groen fractie[ii] en DéFI[iii] een resolutie voor waarin ze aandringen op een ruimere bescherming dan Europa voorschrijft. De richtlijn installeert immers slechts een minimaal beschermingsregime: elke lidstaat kan daar boven gaan.
Een stap vooruit
De Europese richtlijn dwingt de lidstaten tot de invoering van vertrouwelijke interne en externe meldingskanalen, een meldingssysteem met drie stappen (intern, extern en via de media), de verplichte opvolging van meldingen, en bescherming tegen represailles en tijdens gerechtelijke procedures. Het begrip ‘klokkenluider’ wordt ruim ingevuld: niet enkel (ex-)werknemers weten zich beschermd maar bijvoorbeeld ook bestuursleden, vrijwilligers en stagiairs.
Voor België zal de implementatie van de richtlijn zonder twijfel een stap vooruit betekenen, al was het maar omdat ze de huidige fragmentering van de regeling remedieert. Momenteel bestaan er enkel formele klokkenluidersprocedures voor Vlaamse en federale ambtenaren. En voor de privésector zijn er bij wet twee procedures ingesteld: de eerste voor meldingen van financiële inbreuken, de tweede voor meldingen van witwaspraktijken en financiering van terrorisme.
Bovendien blijft er ruimte voor extra bescherming. Zo heeft de richtlijn het enkel over meldingen van inbreuken op Europese regelgeving. De tekst vereist voor bescherming verder dat op het moment van de melding de juistheid van de informatie aannemelijk kan worden gemaakt. Zoiets vergroot de drempel voor klokkenluiders en draagt bij tot rechtsonzekerheid. Nog een zwak punt in de richtlijn: aan de klokkenluider komt het toe aan te tonen dat men aan de voorwaarden voldoet, terwijl het best de aanklager zou zijn die moet aantonen dat de klokkenluider dat niet doet. Nog andere verbeteringen zijn denkbaar: de verplichting om ook anonieme meldingen te aanvaarden, de uitbreiding van de verplichting om interne meldingskanalen op te zetten tot bedrijven van minder dan 50 werknemers, en een volledige compensatie van de geleden financiële en morele schade bij de klokkenluider.
De VVJ volgt het wetgevende proces in België op de voet.
[i] Wetsvoorstel teneinde klokkenluiders een wettelijke status te verlenen en bescherming te bieden, kamerdocument 55K1380001, 24 juni 2020, https://www.dekamer.be/doc/flwb/pdf/55/1380/55k1380001.pdf#search=%22lanceurs%20dalerte%20%2055k%20%3Cin%3E%20keywords%22.
[ii] Voorstel van resolutie over de bescherming van de fundamentele vrijheden van de klokkenluiders en de journalisten, kamerdocument 55K1069001, 4 maart 2020, https://www.dekamer.be/doc/flwb/pdf/55/1069/55k1069001.pdf#search=%22lanceurs%20dalerte%20%2055k%20%3Cin%3E%20keywords%22.
[iii] Voorstel van resolutie over legitieme maatregelen ter bescherming van klokkenluiders die ten bate van het algemeen belang vertrouwelijke informatie van overheidsorganisaties en van ondernemingen onthullen, kamerdocument 55K1730001, 9 maart 2021, https://www.dekamer.be/doc/flwb/pdf/55/1730/55k1730001.pdf#search=%22lanceurs%20dalerte%20%2055k%20%3Cin%3E%20keywords%22.
