Overal in Europa gaan journalisten gebukt onder intimiderende rechtszaken. Een Europese coalitie van journalistenverenigingen, ngo’s en academici bracht de situatie in kaart en stippelde een roadmap uit voor Europese actie.
Charlotte Michils
(Foto: Christophe Licoppe/Photo News)
SLAPP staat voor strategic litigation against public participation. Het komt neer op intimiderende en vaak nutteloze rechtszaken waarmee machtige instanties hun minder vermogende critici het leven zuur maken. Dat machtsonevenwicht is eigen aan SLAPP. Aan de ene kant zitten vastgoedconcerns, overheidsfunctionarissen en oliegiganten, aan de andere kant kleine internetredacties, freelancers en ngo’s.
Het fenomeen kent dan wel diverse gedaantes, bij de doelwitten komt het toch op dezelfde manier binnen. Ze staan ermee op en ze gaan ermee slapen, hun aandacht verschuift van hun core business naar overleg met advocaten. En dat is precies waar de tegenpartij op uit is. Bij SLAPP gaat het niet om genoegdoening. Het gaat erom de schaarse resources van de tegenpartij verder onder druk te zetten.
Europees probleem
SLAPP is al lang geen fenomeen meer van over de plas, ook in Europa wordt de strijd tegen het vrije en kritische woord opgevoerd. Een wake-up call kwam er met de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia die haar leven lang ten strijde trok tegen witwas en corruptie. Op het moment van haar dood was ze verwikkeld in liefst 42 burgerlijke procedures en 5 strafzaken.
In Italië wordt de pers geviseerd door de georganiseerde misdaad en extreemrechts. Daar buigt de Senaat zich momenteel over anti-SLAPPwetgeving, een primeur in Europa. Ook in Kroatië wijzen ruim duizend rechtszaken tegen journalisten op een structureel probleem. Overigens delen behalve (onderzoeks)journalisten ook academici en ngo’s in de brokken, zo blijkt specifiek in Frankrijk en Hongarije. België blijft evenmin gespaard: de voorbije paar jaar werd onder meer tegen de internetpublicaties Apache en EU Observer de ene na de andere procedure ingeleid.
Tijdig afvoeren
De internationale dimensie van het probleem heeft de Europese Commissie tot actie aangezet. Věra Jourová, als Commissielid bevoegd voor Justitie, wil daarbij ook het zogenaamde 'forumshoppen' tegengaan. Op dit ogenblik kan een eisende partij immers vrij willekeurig de rechtbank en het toepasselijke nationale recht uitkiezen dat hem het beste uitkomt. Die praktijk bracht bijvoorbeeld de Maltese Daphne Caruana Galizia in zware problemen. Pilatus Bank, die het op haar had gemunt, kon voor het indienen van zijn klacht kiezen tussen de rechtbank van de plaats waar de schade zich voordeed en die van de woonplaats van de verweerder, de journaliste dus. Hoeft het dan te verwonderen dat de bank procedures inleidde in de VS en het VK, en niet in Malta? Om zoiets in de toekomst tegen te gaan moeten de regels van het internationaal privaatrecht worden aangepast.
Daarnaast wordt gedacht aan een Europese richtlijn die SLAPP sowieso moet tegengaan. Het komt erop neer tergende en nutteloze rechtszaken al in een vroeg stadium te identificeren en af te voeren. Zo’n anti-SLAPPwetgeving bestaat al in de VS en Canada. Via een Europese richtlijn zou ook België tot zo’n wet moeten komen.
De Europese Federatie van Journalisten (EFJ), met daarin de VVJ, worden betrokken bij het ontwerpen van de richtlijn. Vanzelfsprekend moet die ook rekening houden met andere fundamentele rechten, zoals het recht op een eerlijk proces voor iedereen. Het kan nu eenmaal niet de bedoeling zijn dat ook gerechtvaardigde klachten naar de prullenbak worden verwezen als SLAPP.
Download de Anti-SLAPP EU model directive [download id="11170"]
