Aan de vooravond van de Dag van de Persvrijheid pakt Europa uit met maatregelen die intimiderende rechtszaken (SLAPP) tegen journalisten en mensenrechtenactivisten aan banden moeten leggen. Zoals verwacht gaat het om een combinatie van bindende maatregelen in grensoverschrijdende rechtszaken en soft measures in zuiver interne SLAPP-zaken. SLAPP staat voor Strategic Lawsuit against Public Participation of intimiderende, nutteloze rechtszaken ingeleid door machtige spelers tegen minder vermogende critici. In Vlaanderen en Brussel komt de VVJ geregeld tussen in zaken tegen freelancers of kleine redacties zoals Apache en EU Observer, maar een grote speler als de VRT blijkt even goed kwetsbaar na pakweg een Pano. Daphne’s law Het bekendste slachtoffer van SLAPP is wellicht de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia die haar onthullingen met de dood bekocht op 16 oktober 2017 in Malta. Galizia trok ten strijde tegen corruptie in de politiek en het zakenleven en signaleerde onder meer de problematische link tussen de Maltese online gokindustrie en de georganiseerde misdaad, paspoortzwendel en geldtransfers van de regering van Azerbeidzjan. Tijdens haar leven was Galizia regelmatig het mikpunt van haatcampagnes en rechtszaken. Op het moment van haar overlijden was ze verwikkeld in liefst 48 civiel- en strafrechtelijke zaken wegens smaad, zowel in Malta als in het buitenland. Galizia werd tegen wil en dank de symbolische reden voor het anti-SLAPP pakket, met de anti-SLAPP richtlijn als vlaggenschip. Vera Jourova, de Tsjechische vicevoorzitter van de Europese Commissie, noemt de richtlijn bondig 'Daphne’s Law'. De richtlijn is deels gebaseerd op een voorstel, uitgewerkt door de Coalition Against SLAPPs in Europa (CASE), waar ook de VVJ deel van uitmaakt. Concreet peer-reviewde de VVJ het voorstel van richtlijn op vraag van de Europese Federatie van Journalisten (EFJ). Cruciaal is het mechanisme van 'early dismissal' dat de rechter toelaat om een SLAPP-case in een vroeg stadium te herkennen en af te voeren. Niet onbelangrijk, want SLAPP heeft net het doel om te intimideren en in te hakken op de vaak schaarse resources van de tegenpartij. Enkel in grensoverschrijdende zaken De richtlijn is een belangrijke overwinning in de strijd voor persvrijheid in Europa. Ze grijpt in op grensoverschrijdende SLAPP of het geval waarbij een journalist wordt gedagvaard voor een rechtbank in een ander land dan zijn thuisland. Ze remedieert de huidige praktijk waar de eiser gaat 'forumshoppen' en de rechtbank en het toepasselijke nationale recht kiest die hem het beste uitkomen. Aanbevelingen voor lidstaten Grensoverschrijdende SLAPP maakt slechts een fractie uit van alle SLAPPs. Het gros van de zaken zijn een zuiver interne kwestie waarbij pakweg een Belgische journalist wordt gedagvaard voor een Belgische rechtbank en de procedure wordt beheerst door Belgisch recht. Om die zuiver nationale SLAPP aan te pakken kijkt Europa naar de lidstaten. De VVJ van haar kant heeft de wetgever reeds aangesproken over het belang van zo’n initiatief. Europa formuleerde ter zake alvast enkele aanbevelingen, op wetgevend vlak maar ook anderzijds. Voor dat laatste wijst de Europese Commissie op het belang van vorming voor juridische professionals, informatiecampagnes voor meer bewustwording rond SLAPP, individuele en onafhankelijke support voor slachtoffers en – niet onbelangrijk – dataverzameling. Vastgesteld wordt dat het fenomeen nog niet voldoende bekend is en er wellicht nog een belangrijk dark number is. De anti-SLAPP maatregelen situeren zich in het European Democracy Action Plan dat werd aangenomen in december 2020 en waarborgen vooropstelt voor meer mediavrijheid en pluralisme. In september 2021 deed de Commissie haar eerste aanbeveling voor de bescherming van journalisten. Charlotte Michils (peer reviewer voorstel van richtlijn CASE en lid van de anti-SLAPP expert group in de schoot van de Europese Commissie) Download het voorstel van richtlijn Download de aanbeveling (Foto: Christophe Licoppe/Photo News)
