Met de presentatie van de AI-survey onder leiding van de UGent en de Universiteit van Amsterdam eind juni kreeg het eerste jaar van de VVJ Academy, die met Vlaamse steun verbredend en verdiepend werkt ten opzichte van de reguliere VVJ-werking, een wetenschappelijke fond. Proberen vat te krijgen op een sector in volle ontwikkeling, het is een huzarenstukje. En toch is beschouwing meer dan nodig. Jaar 1 bracht een begin van antwoord op veel vragen, met jaar 2 wil VVJ Academy verder ontginnen en in partnership visieontwikkeling op het journalistieke vak sturen.
Wrap-up
We schrijven eind 2022. Na de publieke doorbraak van ChatGPT eind 2022, begin 2023 begint ook de nieuwssector te experimenteren. De een sust – ‘we hebben de afgelopen decennia veel uitdagingen gehad’ –, bij een CEO technology van een Vlaamse mediagroep klinkt het wat harder – ‘GenAI is een potentieel disruptieve innovatie’. Het vak zoals we dat vandaag kennen, is in volle evolutie. Is het inmiddels vlot gebruik van GenAI nu nog eerder voorzichtig te noemen, de sector droomt hardop van meer geavanceerde, innovatieve toepassingen voor dataverzameling en -analyse. Inzet voorbij transcriptie, automatisch vertalen, spelling- en grammaticacontrole, de huidige tekstuele toepassingen dus.
En toch is er ook nu al innovatief gebruik. Over de plas gebruikte The New York Times in zijn berichtgeving over de Israëlische bombardementen op Gaza AI om satellietgegevens te analyseren. Zonder AI zou zoiets kolossaal veel mankracht en tijd hebben gekost.
Dichter bij huis zette Knack Wobby.ai in voor analyse van verkiezingsresultaten. Wobby.ai, een AI-gedreven dataplatform, laat journalisten toe om nieuwsverhalen te puren uit open data. Het werd ontwikkeld door onderzoeks- en datajournalist Amra Dorjbayar. Amra – voorheen VRT en inmiddels CEO van het bedrijf dat Wobby.ai promoot – ontwikkelde de toepassing. Hij lichtte ze toe tijdens een workshop over AI-tools voor onderzoeksjournalistiek en factchecking, een van de zes bijeenkomsten tijdens het eerste jaar van VVJ Academy. Telkens valt de honger op om uit te wisselen. Het overkomt ons, wat gaan we ermee doen. Journalisten, hoofdredacteuren en directieniveau gunnen elkaar een blik in de machinekamer. Liggen daarmee alle kaarten op tafel? Zeker niet, maar de open spirit is verfrissend. Dat zeggen alle betrokkenen.
Het experiment voorbij
Inmiddels zet ruim de helft van de journalisten GenAI in voor nieuwsverslaggeving. Een kwart doet dat minstens wekelijks. GenAI kent een – in vergelijking met andere technologie mogelijk atypisch – vlotte adoptie. Dat geeft te denken.
Het debat over GenAI gaat verder dan efficiëntiewinst voor de journalist en productiewinst voor de uitgever. Het raakt aan kernkwesties als mediaconcentratie en -pluralisme (leidt de AI-wedloop tot nog meer gigantisme in de sector?), overheids- versus zelfregulering en aansprakelijkheid, vertrouwen in nieuwsmedia en werkgelegenheid. GenAI herleiden tot een pretkaravaan zou een misser zijn. Het zou botsen met onze kritische opdracht.
De journalist van morgen
'370.000 Belgische jobs zwaar geïmpacteerd door AI', kopt DataNews. Volgens een onderzoek dat Google liet uitvoeren door de Implement Consulting Group in verschillende Europese landen zouden de komende tien jaar liefst 370.000 mensen hun baan zien veranderen of verdwijnen door GenAI. Onwillekeurig doemt hier het beeld op van de Amerikaanse nieuwszender Channel 1 News dat een journaal heeft uitgezonden dat volledig met artificiële intelligentie is gemaakt.
Wat willen we zelf (blijven) doen, wat laten we over aan AI? Daar bestaan uitgesproken meningen over. Zo ziet de helft GenAI ter ondersteuning maar niet voor contentproductie. Dat maakt de inzet van GenAI optioneel en tot een individuele beslissing. 'Het creatieve werk besteed je toch niet uit, dat is net het leuke aan de job' tot 'GenAI, vat samen en bedenk een goede titel'. Het hele pallet moet kunnen.
Hoe dan ook moet de inzet van AI mensgedreven zijn. Dat in de hele journalistieke keten, van maken tot consumeren. AI moet de mens tot zijn recht laten komen en publieksvertrouwen boosten. Dat veronderstelt een visionaire bedrijfsaanpak die investeert in meer welzijn en innovatie. Die winsten heroriënteert (meer tijdsintensieve journalistiek, meer collega’s) in plaats van op te potten of uit te keren en volop de kaart trekt van future proof journalistiek.
Jaar 2
Het AI-verhaal is nog niet geschreven. Er staan hoogstens wat overpeinzingen op een wit blad. In jaar 2 storten we ons opnieuw op onderzoek, debat en visievorming. Als het aan de VVJ ligt, ligt de hoofdfocus daarbij op werkgelegenheid (al laten we andere topics niet blauw-blauw). Hoe ons vak verder ontwikkelt en welke keuzes daarbij boven drijven, dat willen we als beroepsvereniging mee opvolgen en inspireren.
Voor het onderzoeksluik werken we samen met de UGent (CJS) en Mediapunt Vlaanderen. Daarnaast spelen masterclasses, workshops, seminars en debatten in op concrete noden. Van verantwoorde tools op maat van kleine mediabedrijven en freelancers, tot prikkelende analyses. VVJ Academy laat onderzoek en praktijk met elkaar communiceren en vertrekt vanuit de journalist. We ijveren voor expertisedeling tussen huizen onderling, uit binnen- en buitenland. En dat zo min mogelijk met de handrem op. Deze digitale omwenteling heeft dat nodig. Ze is te complex om op individuele basis aan te pakken.
Charlotte Michils
Algemeen secretaris Vlaamse Vereniging van Journalisten
