In de praktijk blijkt tussen een arbeidscontract en het freelancestatuut toch een grijze zone te bestaan, waarin twee fenomenen meer dan eens voorkomen. Dat is zeker niet exclusief zo voor de journalistiek, maar we zijn toch goed bekend ermee.
(Schijn)zelfstandigheid
De eerste mogelijkheid is dat je wordt aangeboden om voor een nieuwsmedium te beginnen werken, maar dan als freelancer, zij het een freelancer van wie toch maximale inzet en beschikbaarheid worden verwacht. In dat geval riskeer je in de situatie van schijnzelfstandige terecht te komen: iemand die formeel als zelfstandige wordt behandeld – je krijgt een vergoeding voor prestaties die je verricht – maar in de praktijk blijkt mee te draaien op de redactie zoals vaste collega’s. Je krijgt bijvoorbeeld een vaste plaats op de redactie, je moet beschikbaar en bereikbaar zijn, je werkt met andere woorden onder hiërarchisch gezag, leiding en toezicht van een of meer chefs.
Voor werkgevers kunnen schijnzelfstandigen interessant zijn, omdat ze minder kosten aan het bedrijf en flexibeler zijn (makkelijker in- én uitschakelbaar). Voor de journalist kan schijnzelfstandigheid op het eerste gezicht financieel meer opleveren, maar je derft er wel belangrijke sociale rechten mee (waaronder ontslagbescherming en werkloosheidssteun). Overigens is schijnzelfstandigheid wel degelijk onwettig: wie werkt in de omstandigheden van een werknemer (tijdens arbeidstijd onder leiding, gezag en toezicht), heeft recht op een arbeidsovereenkomst met alle sociale rechten die daaraan vasthangen. De VVJ en de vakbonden voeren dan ook waar nodig campagne tegen schijnzelfstandigheid, als het moet ook via de arbeidsrechtbanken.
Meer over (schijn)zelfstandigheid en de aanpak vind je hier
(Misbruik van) interimarbeid
Wat tegenwoordig ook vaak voorkomt: het mediabedrijf biedt je in plaats van een gewone arbeidsovereenkomst een interimcontract (= uitzendcontract) aan. Dat is een tijdelijk contract dat wettig is voor zover het inspeelt op vier concrete situaties: de vervanging van een afwezig personeelslid, een tijdelijk project, een uitzonderlijk werk, en de aanloop naar een vast contract. Formeel gezien heb je te maken met twee arbeidsrelaties: je vervult een specifiek werk voor je opdrachtgever (een redactie), en je bent in loondienst bij een uitzendkantoor. Je opdrachtgever betaalt een vergoeding aan het interimkantoor, dat vervolgens jouw loon uitkeert en je sociale zekerheidsbijdragen in orde brengt.
Doorgaans is uitzendarbeid een interessante manier om werkervaring op te doen en mensen te leren kennen. Je beschikt als werknemer ook over een mooi sociaal statuut, te beginnen met het recht op werkloosheidsvergoedingen als je zonder werk valt.
Toch maken werkgevers ook al eens misbruik van interimarbeid, met name door ze al te lang te laten voortduren. Hiertegen kun je je verzetten, eventueel met steun van de VVJ of vakbonden. Meer over (misbruik van) interimarbeid en de aanpak ervan vind je hier.